Jij als professional en Covid-19

Kinderen zijn zelden ernstig ziek, een groot aantal (15-20%) heeft zelfs geen enkele klacht ondanks het feit dat ze positief testen bij onderzoek. De symptomen van COVID-19 bij kinderen zijn te vergelijken met die van andere verkoudheidsvirussen (zie vraag 1).

Een zeer klein deel van de kinderen die COVID-19 doormaken, ontwikkelt nadien een ernstig verlopende ziekte die we het Multi-systemisch inflammatoir syndroom (PIMS-TS, in de pers ook omschreven als “Kawasaki-shock syndroom”) noemen. Veelal maakten deze kinderen COVID-19 zelf met weinig of geen klachten door, maar omwille van ongekende redenen ontwikkelen ze enkele weken later een beeld gekenmerkt door ontsteking van meerdere organen, waaronder het hart. Kinderen met PIMS-TS hebben aanhoudende hoge koorts, voelen zich ellendig, hebben vaak buikpijn en diarree, rode oogjes, een rode huid en een lage bloeddruk. Het is een ernstig ziektebeeld dat echter, mits tijdige herkenning, goed behandeld kan worden. 

Het blijft bijzonder dat jonge kinderen, vaak gevoelig aan luchtweginfecties, COVID-19 zoveel milder doormaken dan volwassenen. Waarom dat zo is, weten we eigenlijk nog steeds niet goed maar er circuleren wel verschillende theorieën.

Zo kan dit te maken hebben met een nog zeer efficiënt aangeboren immuun-antwoord ten opzichte van virussen, een mogelijke kruisbescherming door eerdere infectie met andere coronavirussen, of door minder aanwezigheid van ACE2-receptoren (de plaats waar het virus de cel binnendringt). Verder zijn de longen van kinderen nog gezond en hebben ze ook minder onderliggende problemen als bv. suikerziekte of hartlijden (wat bij volwassenen tot ernstiger ziekteverloop aanleiding geeft).

Uit de Belgische data leren we dat slechts 1,6% van alle COVID-19 hospitalisaties kinderen betrof (terwijl ze 20% van de bevolking uitmaken). Van deze kinderen werd 3% (7 kinderen) op intensieve zorgen opgenomen, vaak waren dat kinderen met ernstige onderliggende problemen. Kinderen jonger dan 4 jaar en in het bijzonder die jonger dan 1 jaar, hadden de hoogste kans op hospitalisatie. Al bij al verbleven ze ook slechts kort in het ziekenhuis, de helft van de kinderen minder dan vier dagen, de kinderen op intensieve zorgen gemiddeld 6 dagen. 

Het is zeer uitzonderlijk dat een kind overlijdt ten gevolgd van de infectie met COVID 19. In Europa werden – tot eind juli – 6 overlijdens bij kinderen gerapporteerd. Het gaat hier om 0,03% van alle kinderen met COVID-19. Ter vergelijking: volgens dezelfde Europese gegevens overleed 5,8% van de volwassenen ten gevolge COVID-19, de leeftijdsgroep van 90+ kende het hoogste percentage overlijdens (36%). 

Ondanks het feit dat de pandemie nog steeds evolueert, lijkt het bij volwassenen toch duidelijk te worden wie een grotere kans heeft op een ernstiger verloop dan wel overlijden door COVID-19. Uiteraard betreft dit statistiek en zijn er altijd uitzonderingen, ook voorheen kerngezonde personen kunnen de ziekte ernstig doorlopen.

Deze risicogroepen komen overigens vrij goed overeen met die mensen die in het algemeen een verhoogd risico op ernstige infecties hebben (bijvoorbeeld mensen met kanker of onder immuun-onderdrukkende medicatie of kwetsbare ouderen) (zie https://covid-19.sciensano.be/sites/default/files/Covid19/COVID-19_measures-for-high-risk-groups_NL.pdf).

De COVID-19 Belgian Pediatric Task Force publiceerde deze lijst die artsen kunnen raadplegen om te bepalen welke kinderen veilig naar school of activiteiten kunnen. Deze lijst wordt regelmatig geüpdatet.

Kinderen/jongeren met ernstige en vaak chronische ziekten worden geconfronteerd met psychische risico’s zoals depressie en angst, en risico’s op ontwikkelingsachterstand als gevolg van het niet of minder in staat om belangrijke ontwikkelingsfasen door te maken. Voor deze kinderen is naar school gaan en deelnemen aan activiteiten misschien zelfs nog belangrijker. Het blijft overigens essentieel dat kinderen met chronische ziekten worden gevacineerd tegen de seizoensgriep.

Het risico om COVID-19 op te lopen van een kind is dus niet groot, maar ook niet onbestaande. Zelfs wanneer we alle zieke mensen (kinderen en volwassenen) uit school weren, is niet alle risico verdwenen. Ook mensen zonder klachten kunnen soms het virus doorgeven, en dat geldt ook voor kinderen. Het virus verspreidt zich vooral door contact tussen mensen, zowel via druppels en nevels (hoesten, niezen, roepen, …) als via direct contact van een besmette hand naar mond, neus of ogen.

Tot op heden is er nog geen veilig en/of doeltreffend vaccin beschikbaar. En hoewel er soms hoopvolle informatie over verschijnt, is het nog niet bewezen dat een eerder doorgemaakte infectie met COVID-19 voldoende en levenslang beschermt tegen een nieuwe infectie. We moeten dus onze toevlucht nemen tot voorzorgsmaatregelen om de verspreiding van COVID-19 tegen te gaan. Dit kunnen zaken zijn waar iedereen van ons aan kan werken (zie vraag 3.4), maar ook maatregelen die door de maatschappij/school genomen worden. Uiteraard speelt de hoeveelheid virus die in de gemeenschap circuleert een rol: hoe minder virus er circuleert, hoe kleiner het risico dat leerlingen of staf het virus mee naar school brengen. Vandaar de bekende kleurcodes en de daarmee samenhangende maatregelen. Hoe meer virus, hoe meer maatregelen noodzakelijk zijn waaronder bijvoorbeeld beperking van het aantal dagen waarop de kinderen in het secundair onderwijs naar school kunnen en het opnieuw invoeren van goed georganiseerd thuisonderwijs, of combinatie van afstandsonderwijs en onderwijs op school.

Zwangere leerkrachten mogen lesgeven, tenzij hun behandelende arts anders beslist omwille van hun persoonlijke medische geschiedenis. Als we ze namelijk vergelijken met de niet-zwangere populatie lijkt er geen verschil te zijn, noch in klachten, noch in ernst van de ziekte, en dit tot 28 weken zwangerschap. Vanaf dan kan een COVID-19 infectie ernstiger verlopen, deels door de grotere druk in de buik waardoor de longen en het hart al wat meer onder stress staan, deels ook door veranderingen in de weerstand van zwangeren. Dit verhoogde risico geldt overigens voor alle infecties. Extra aandacht voor het dragen van maskers en het beperken van contacten in de zwangerschap lijkt dan ook raadzaam.

Het risico voor het ongeboren kind is evenmin groot, besmetting in de baarmoeder lijkt zeldzaam en het virus lijkt geen verhoogde kans te geven op een miskraam of aangeboren afwijkingen. De data zijn uiteraard nog niet volledig gezien pas nu moeders bevallen die zwanger werden tijdens de corona periode. Het risico op vroeggeboorte door koorts (die weeën kan opwekken) is er, maar dit is niet groter dan bij elke andere ziekte die koorts geeft.

Behalve besmetting in de baarmoeder, kan het pasgeboren kind wel besmet geraken tijdens of kort na de geboorte, met hogere kans op hospitalisatie gezien de jonge leeftijd. Borstvoeding mag overigens gegeven worden, zelfs als men (mogelijk) besmet werd met COVID-19. Er wordt dan wel aangeraden een masker te dragen, of iemand anders een flesje met afgekolfde melk te laten geven.

Vanuit de overheid werd aan scholen een draaiboek gegeven welke maatregelen genomen kunnen worden afhankelijk van de kleurcode. Zelf dragen we hierin ook een verantwoordelijkheid. Zoals hoger vermeld, is ons sociaal gedrag bepalend voor de kansen die het virus krijgt om zich onder de bevolking te verspreiden. Wij sturen met zijn allen de verspreiding van infectieziekten en dus ook de COVID-19-epidemie.   Vanuit de overheid werd aan scholen een draaiboek gegeven welke maatregelen genomen kunnen worden afhankelijk van de kleurcode. Zelf dragen we hierin ook een verantwoordelijkheid. Zoals hoger vermeld, is ons sociaal gedrag bepalend voor de kansen die het virus krijgt om zich onder de bevolking te verspreiden. Wij sturen met zijn allen de verspreiding van infectieziekten en dus ook de COVID-19-epidemie.   Hieronder staan enkele aandachtspunten waar je zelf op kan letten, je vindt er vele van terug op https://11miljoenredenen.be/nl :

• Maskers: er is een aparte topic gewijd aan de achtergrond van de noodzaak om in bepaalde situaties en vanaf een bepaalde leeftijd maskers te dragen (zie link)

• Beperken van contacten: dit kan zowel door het houden van afstand (1.5m) als door het beperken van het aantal contacten (de zogenaamde bubbels).

• Regelmatig handen wassen met water en zeep, dan wel ontsmetten met handalcohol en dit gedurende minimaal 20 tot 30 seconden. Gebruik wegwerp papieren handdoeken op plaatsen waar veel mensen hun handen wassen.

• Zo min mogelijk met je handen het gezicht (neus, mond, ogen) aanraken

• Niezen of hoesten in de elleboog (of eventueel papieren zakdoek die je snel weggooit waarna handontsmetting volgt)

• Lesgeven in grote, open ruimtes, waar mogelijk buiten

• Frequent verluchten van de klassen, vaker ramen open met desnoods een extra trui in de wintermaanden. Op deze site vind je informatie van het ministerie van onderwijs betreffende verluchting van de klassen.

• Thuisblijven en contact opnemen met de arts bij klachten

• Vermijden van zingen of luid roepen in groep, is zang noodzakelijk dan best met masker en buiten.

• Geen drank of eten met anderen delen

• Regelmatig ontsmetten wat door meerdere mensen gebruikt wordt zoals bv. deurklink, bureau of handvaten van het bord

• Spoel het toilet door met afgesloten deksel

• Laat turnen of sporten zoveel mogelijk buiten doorgaan. Bij slechte weersomstandigheden kunnen alternatieven gezocht worden binnen de bubbel, vermijd contactsporten.

• Misschien ten overvloede maar: leef gezond. Vermijd roken, beweeg voldoende, eet gezond, slaap en rust voldoende, …

Volwassenen met verhoogd risico die van hun behandelend geneesheer de toestemming kregen om aan het werk te gaan, wordt aangeraden zoveel mogelijk van deze maatregelen in acht te nemen. We mogen niet vergeten dat goede handhygiëne, afstand nemen en het dragen van een masker, het risico op het oplopen van COVID-19 bijzonder sterk reduceert.
In het algemeen geldt dat het risico stijgt wanneer het aantal contacten toeneemt, de onderlinge afstand verkleint en de interactie met andere mensen langer duurt. Voor risicomensen is het dus nóg belangrijker drukte te vermijden, bv. in gangen tijdens het wisselen van de klassen of tijdens lunch en breaks. Vermijd ook dicht contact met mensen die geen masker dragen, zelfs al draag je er zelf een. Eet op afstand van elkaar (gezien je dan geen masker draagt) en vermijd ruimtes waar geroepen of luid gepraat wordt. Het is zinvol om een eigen handontsmetting bij zich te dragen. Geef geen handen maar vermijd ook de elleboog-bump, vermijd best elk fysiek contact. Het is overigens ook belangrijk dat je eventuele chronische medicatie verder inneemt en op regelmatige controle bij je arts gaat. Vermijd isolatie gedrag, eet gezond en beweeg voldoende. Vraag op tijd hulp wanneer je merkt dat je het moeilijk hebt met de maatregelen, slecht slaapt of angstig bent.
Behoort men zelf niet tot een risicogroep maar is er bijvoorbeeld thuis iemand die wel tot een risicogroep behoort, dan zijn enkele extra maatregelen mogelijk bij thuiskomst: verwijder je masker en/of draag een nieuw, was/ontsmet grondig je handen, overweeg eventueel van kledij te wisselen. Beperk het contact tussen gebruikt materiaal op school/activiteit en de risicopersoon thuis.

• Maskers: er is een aparte topic gewijd aan de achtergrond van de noodzaak om in bepaalde situaties en vanaf een bepaalde leeftijd maskers te dragen (zie link)

• Beperken van contacten: dit kan zowel door het houden van afstand (1.5m) als door het beperken van het aantal contacten (de zogenaamde bubbels).

• Regelmatig handen wassen met water en zeep, dan wel ontsmetten met handalcohol en dit gedurende minimaal 20 tot 30 seconden. Gebruik wegwerp papieren handdoeken op plaatsen waar veel mensen hun handen wassen.

• Zo min mogelijk met je handen het gezicht (neus, mond, ogen) aanraken

• Niezen of hoesten in de elleboog (of eventueel papieren zakdoek die je snel weggooit waarna handontsmetting volgt)

• Lesgeven in grote, open ruimtes, waar mogelijk buiten

• Frequent verluchten van de klassen, vaker ramen open met desnoods een extra trui in de wintermaanden. Op deze site vind je informatie van het ministerie van onderwijs betreffende verluchting van de klassen.

• Thuisblijven en contact opnemen met de arts bij klachten

• Vermijden van zingen of luid roepen in groep, is zang noodzakelijk dan best met masker en buiten.

• Geen drank of eten met anderen delen

• Regelmatig ontsmetten wat door meerdere mensen gebruikt wordt zoals bv. deurklink, bureau of handvaten van het bord

• Spoel het toilet door met afgesloten deksel

• Laat turnen of sporten zoveel mogelijk buiten doorgaan. Bij slechte weersomstandigheden kunnen alternatieven gezocht worden binnen de bubbel, vermijd contactsporten.

• Misschien ten overvloede maar: leef gezond. Vermijd roken, beweeg voldoende, eet gezond, slaap en rust voldoende, …

Doordat ouders zich goed voelen, kunnen kinderen op hun beurt in alle vertrouwen profiteren van de structuur en regelmaat die ouders hen bieden. Ze kunnen zich laten meenemen in het betekenisvol leven dat we als ouders en maatschappij uitdachten voor onze kinderen. Met ouders die rust uitstralen, kunnen kinderen zich wijden aan hun ontwikkelingstaken, fysiek, cognitief, emotioneel en sociaal: kinderen leren en ontdekken, hun taal en motoriek gaat vooruit, ze leren samen te leven en conflicten op te lossen, ze uiten hun gevoelens en grenzen en reageren op de gevoelens en grenzen van anderen. Ouders helpen kinderen zich competent te voelen en vertrouwen te krijgen in hun zelfredzaamheid binnen een veilige context van verbondenheid met de ouders, eventuele broers en zussen en andere volwassenen en leeftijdsgenoten.

Dat gevoel van vertrouwen en verbondenheid is het gevolg van het opbouwen van een positieve relatie tussen de ouders en het kind en van kinderen onderling. Deze relaties zorgen ervoor dat een kind zich goed voelt in een specifieke omgeving, dat zij/hij ervaart dat zij/hij begrip en steun kan krijgen en dat er naar haar/hem geluisterd wordt.

De meeste kinderen worden het best en genoeg ondersteund door verder te mogen gaan met hun gebruikelijke leven, door gewoon deel uit te maken van hun vertrouwde, stimulerende en verbindende omgeving. Ze hebben geen specifieke aanpak of therapie nodig.

Als een kind meer nodig heeft omdat het echt niet goed gaat, kan je dat als ouder bijvoorbeeld zien aan een stemmingsveranderingen en emotionele uitbarstingen, aan schoolresultaten die plots achteruit gaan of aan gedrag dat veranderd, ongewoon of storend is. Deze signalen kunnen tal van oorzaken hebben. Erover praten met het kind is de 1^e stap. Als het probleem niet met de ouders, vrienden of familie kan opgelost worden, kan andere hulpverlening ingeschakeld worden.

Professionals zoals leerkrachten en sporttrainers kunnen extra veel betekenen voor kwetsbare kinderen en kinderen uit kwetsbare gezinnen.

Bv. doordat de school of de sportclub een vertrouwde omgeving is als alternatief voor een gezin dat gebukt gaat onder conflicten of geweld en doordat leerkrachten of trainers het opmerken en aankaarten wanneer een kind zich niet goed voelt
En bv. doordat ouders zich op hun leven, werk en inkomen kunnen concentreren doordat ze hun kind aan de school of club hebben overgedragen

Met de actuele wetenschappelijke informatie kunnen we een wetenschappelijk onderbouwde balans nastreven tussen de coronarisico’s voor kinderen en de meerwaarde voor kinderen van school, contacten en activiteiten.

Met aangepaste hygiënemaatregelen is het mogelijk om de risico’s van coronainfectie- en overdracht voor kinderen in balans te brengen met de risico’s van het wegvallen van school, contacten en activiteiten. Het blijkt inderdaad gerechtvaardigd om keuzes te maken vòòr school, contacten en activiteiten die de bio-psycho-sociale gezondheid van kinderen ten goede komen.